Φακές με βολβούς – βολβοφακή

Σουλτάνα-Μαρία Βαλαμώτη

Πανάρχαιο όσπριο η φακή αποτέλεσε συστατικό της ανθρώπινης διατροφής στην Ελλάδα από την 7^η χιλιετία π.Χ. ή και ακόμη νωρίτερα όπως μαρτυρούν λίγοι καμένοι σπόροι της που βρέθηκαν στο σπήλαιο Φράγχθι. Οι σπόροι της φακής, καμένοι είτε κατά το μαγείρεμα σε μια εστία είτε κατά την καταστροφή ενός προϊστορικού χώρου από φωτιά, είναι ίσως το πιο συχνό όσπριο που απαντά κανείς στα αρχαιολογικά στρώματα της Νεολιθικής και της Εποχής του Χαλκού. Αντίστοιχα συχνά συναντάμε τη φακή στα αρχαία ελληνικά κείμενα, είτε ως σπόρο με το όνομα φακός είτε ως σούπα από φακές, γνωστή στην αρχαιότητα, όπως και σήμερα, με το όνομα φακή. Εκτός από σούπα, η φακή μπορούσε να μαγειρευτεί με τη μορφή πηχτού χυλού, του γνωστού έτνους των αρχαίων Ελλήνων, όπως φαίνεται από τα αρχαία κείμενα, για παράδειγμα στο έργο του Φαινία, του 4^ου αιώνα π.Χ. Αλεσμένη γινόταν συστατικό ενός άρτου, γνωστού ως φάκινος άρτος. Συνδυαζόταν επίσης με πτισάνη, ένα σκεύασμα με βάση το ντυμένο κριθάρι, για να δώσει ένα έδεσμα γνωστό στην αρχαιότητα ως φακοπτισάνη, όπως διαβάζουμε στο έργο του Γαληνού κατά τον 2^ο π.Χ. αιώνα, κάτι ανάλογο με το σημερινό φακόρυζο.

Η φακή, μαγειρεμένη σε σούπα, φαίνεται ότι συνδυαζόταν στην αρχαία Ελλάδα και με τους βολβούς ενός είδους της αυτοφυούς βλάστησης, βολβούς του φυτού που κατά πάσα πιθανότητα αντιστοιχεί στο γένος Muscari. Πρόκειται για ένα έδεσμα γνωστό στην αρχαιότητα με την ονομασία βολβοφακή. Την αναφέρει ο φιλόσοφος του 3ου αιώνα π.Χ. Χρύσιππος, όπως μας παραθέτει την πληροφορία ο Αθήναιος. Ο Χρύσιππος επαινεί την βολβοφακή αναφέροντας ότι το να τρως αυτό το πιάτο μια κρύα νύχτα του χειμώνα είναι σα να τρως αμβροσία. Στην αρχαιότητα, όπως βλέπουμε από τα κείμενα, οι βολβοί καταναλώνονταν ως έδεσμα καθώς αναφέρονται σε καταλόγους φαγητών στην κωμική ποίηση, όπως για παράδειγμα στις Εκκλησιάζουσες του Αριστοφάνη καθώς και στα Ιπποκρατικά κείμενα. Η αρχαία λέξη είναι ακριβώς η ίδια με τη σημερινή: βολβοί. Σήμερα στην Κρήτη, οι βολβοί του φυτού Muscari comosum, γνωστοί εκεί με την ονομασία ασκορδουλάκοι,  συλλέγονται και μετά από επεξεργασία ώστε να μπορούν να διατηρηθούν, μπορούν να καταναλωθούν σε ποικίλους συνδυασμούς. Ένας από αυτούς θυμίζει πολύ την αρχαία βολβοφακή καθώς συνδυάζει τους σπόρους ενός οσπρίου με βολβούς, στη σημερινή Κρητική συνταγή είναι τα μαγειρεμένα κουκιά, αντί για τη φακή της αρχαιότητας, που συνδυάζονται με τους ασκορδουλάκους, τους βολβούς των αρχαίων Ελλήνων.