Από τους αμπελώνες στο κρασί : οι αρχαιοελληνικές καταβολές του terroir

Εικόνα 1. Τσαμπί από σταφύλια, Κέρκυρα, Ιούλιος 2021. Φωτογραφία Σ.Μ.Βαλαμώτη

Σουλτάνα Μαρία Βαλαμώτη

Με καταβολές στη νεολιθική περίοδο, το κρασί, το αγαπητό ποτό των κατοίκων της Ελλάδας, συνδέει τους σημερινούς κατοίκους της χώρας με μία παράδοση χιλιετιών που χάνεται στα βάθη της προϊστορίας. Πριν από 6500 χρόνια περίπου, στην εύφορη πεδιάδα της Δράμας στη βόρεια Ελλάδα, κοντά στους αρχαίους Φιλίππους, οι νεολιθικοί κάτοικοι της περιοχής έφτιαχναν κρασί από τα σταφύλια αμπελιών που μάλλον καλλιεργούσαν ήδη αλλά ακόμη ήταν άγρια στη μορφή τους. Η προϊστορική αμπελοκαλλιέργεια και το κρασί, καταγεγραμμένα και στις πινακίδες της Γραμμικής Β των μυκηναϊκών ανακτόρων συνέχισε την παράδοση και στα ιστορικά χρόνια. Ήδη ο Όμηρος (8^ος αιώνας π.Χ.) συγκαταλέγει μεταξύ των οπωροφόρων δέντρων που φύονταν στα περιβόλια των μυθικών βασιλιάδων όπως ο Αλκίνοος και ο Λαέρτης το αμπέλι ενώ για το κρασί μιλά συχνά με αναφορές σε περίφημα κρασιά, δυνατά όπως αυτό του βασιλιά Μάρωνα, που έδωσε ο Οδυσσέας στον ανθρωποφάγο Κύκλωπα Πολύφημο για να τον μεθύσει ώστε να μπορέσει ο ήρωας και οι σύντροφοί του να ξεφύγουν από τη σπηλιά του. Το κρασί ήταν ένα από τα βασικά συστατικά του κυκεώνα, ενός ποτού που αναφέρει ο Όμηρος στη Ιλιάδα, φτιαγμένου από κρασί αναμεμειγμένο με τυρί ή όπως περιγράφεται στην Οδύσσεια, παρασκευασμένου από κρασί, τυρί και μέλι.

Οι αναφορές στην άμπελο, την καλλιέργειά της καθώς και στον οίνο στα αρχαία ελληνικά κείμενα είναι πολυάριθμες και αποκαλύπτουν μία βαθιά γνώση των τεχνικών καλλιέργειας, έναν πλούτο τοπικών ποικιλιών της αμπέλου και μία εντυπωσιακή ποικιλία κρασιών, ανάλογα με τον τόπο καλλιέργειας αλλά και το χρώμα, την ένταση και το άρωμα του οίνου. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η σύνδεση που παρατηρεί κανείς ανάμεσα στο κρασί και στη γη στην οποία καλλιεργείται το αμπέλι. Ο Θεόφραστος (4^ος-3^ος αιώνας π.Χ.) στο έργο του Περί φυτών αιτιών αναφέρει ότι η καταλληλότητα των εδαφών καλλιέργειας της αμπέλου ποικίλλει ανάλογα με την ποικιλία ενώ γίνεται ειδική αναφορά από τον ιστορικό και φιλόσοφο Ποσειδώνιο (2^ος-1^ος αιώνας π.Χ.) για τα ευνοϊκά για την αμπελοκαλλιέργεια ηφαιστειακά εδάφη της Κατάνης. Μάλιστα ο Θεόφραστος στο έργο του Περί φυτών ιστορίας επισημαίνει τις πολυάριθμες ποικιλίες της αμπέλου, τόσες όσοι και οι διαφορετικοί τύποι εδαφικών συνθηκών και μικροπεριβαλλόντων στα οποία καλλιεργούνταν τα αμπέλια.

Θα μπορούσε κανείς να πει ότι η έννοια του σημερινού terroir των κρασιών, της σύνδεσης δηλαδή των ποικιλιών της αμπέλου και των χαρακτηριστικών του οίνου με τις ιδιαιτερότητες της γης όπου καλλιεργούνται τα αμπέλια που δίνουν τα σταφύλια για την παραγωγή τους, είναι γερά θεμελιωμένη στον αρχαίο ελληνικό κόσμο.