Keten tohumlu çörekler

Sultana Maria Valamoti

Tahıllar, buğday ve arpa, Yunanistan ve genel olarak Akdeniz bölgesi sakinlerinin beslenmesinin temel bileşenleriydi ve öyle olamaya devam etmektedir. Arkeobotanik kalıntılar binlerce yıldır her tür buğdayın varlığını belgelerken, antik metinlerse bazıları sıradan ve günlük, bazılarıysa bir tanrıya tapınma veya düğün töreni bağlamında hazırlanan özel ekmekler gibi dini ve sosyal özel günler için tasarlanan unlu mamullere ışık tutmaktadır.

M.ö. 6. yüzyılda bir ziyafet için hazırlanan ekmekler arasında, keten tohumuyla yapılan ekmekler mevcuttur. Şair Alkman bir şiirinin dizelerinde, yedi ayrı masada sunulan ve muhtemelen düğün gibi bir kutlamada yenmesi amaçlanan bol miktarda unlu mamulle birlikte, gelincik tohumuyla mayalanmış ekmekler ve ziyafete katılan küçük çocuklar için ballı küçük ekmeklerden bahseder.

Ancak bu referans dışında, antik metinlerde bir gıda olarak ketene yapılan atıflar çok sınırlıdır. Komedya tarzı şiirlerde bulunan en sevilen ve yaygın gıdalar listelerinde bir beslenme bileşeni olarak yer almamaktadır. Bu durum, Galinos’un (M.ö. 2. yüzyıl) keteni sindirilemeyen ve besin değeri düşük bir gıda olarak tanımlamasıyla bir araya geldiğinde, ketenin Antik Yunan’ın temel gıdalarından biri olmadığının tahminine yol açar. Öte yandan, Hipokrat metinlerinde (M.ö. 5.-4. yüzyıl) ketenin besleyici, kanamayı durdurucu ve ferahlatıcı olduğu düşünülerek lapa veya içecek olarak kullanımına sıkça atıfta bulunulmaktadır. Bu, keten tohumlu düğün ekmeklerine yapılan atıfla birleştiğinde, Galinos’tan önceki dört yüzyılda ketenle ilgili başka bir görüntü ortaya koyar. Aynı şekilde antik çağ tarihçisi Thukididis (M.ö. 5. yüzyıl) de Arhidamos Savaşı’ndan bahsederken öğütülmüş keten tohumuna atıfta bulunur: Spartalılar Sfakteria Adası’nı kuşattığında, Helotlar hayatları pahasına, çuvallar içinde öğütülmüş keten tohumları ve ballı gelincik tohumları taşımıştır.

Görünüşe göre keten besleyici bir maddeydi ve Antik Yunan’da balla birlikte tüketiliyor ya da ekmek olarak unla yoğruluyordu. Tarih öncesi çağlardan beri ketenin hem Kuzey hem de Güney Yunanistan’daki yerleşim yerlerinde varlığı, büyük miktarlarda ve saf halde bulunan kömürleşmiş keten tohumlarından bilinmektedir. Günümüzde keten tohumu geleneksel Yunan mutfağının bir bileşeni olarak görülmese de keten tohumlu ekmekler yapılmakta ve fırınlarda satılmaktadır.

Resim 1: PlantCult ekibi tarafından tarih öncesi Avrupa’daki gıda kültürleri üzerine yapılan araştırma kapsamında gerçekleştirilen bir deneyde, günümüz keten tohumları taş öğütme aletleriyle ezilmeden hemen önce (ERC CoG GA682529). Fotoğraf Maria Bofill. ©PlantCult project, ELKE Auth.