Bira

Sultana Maria Valamoti

Yunanistan ve Yunan dünyası antik çağlardan beri bağcılık ve arkeobotanik verilere göre Ege bölgesinde M.ö. 5. binyılda ortaya çıkmış bir alkollü içki olan şarapla yakından ilişkilidir. Bira da, Mısırlılar ve Sümerler gibi Akdeniz ve Orta Doğu’daki birçok halk için kökleri tarih öncesi çağlara uzanan bir alkollü içecektir. Şarapla Yunan kültürü arasındaki bu derin bağ, hem arkeolojik bulgular hem de antik metinler tarafından desteklenmektedir. Miken saraylarının Linear B yazıtlarında, bağ ve şarap tanrısı Dionisos’la birlikte şaraptan bahsedilir. Sümerlerde de çok çeşitli bira ve bileşenleriyle, bira ve biracılık Tanrıçası Ninkasi’ye çok sayıda atıfta bulunulur.

Resim 1. Thessalia Bölgesindeki Argos yerleşiminde bulunan kömürleşmiş malt, M.ö. 2. binyılın ilk yarısı. Fotoğraf: S.M. Valamoti. 2023, Plant Foods of Greece: a Culinary Journey to the Neolithic and Bronze Ages. University of Alabama Press.

Antik Yunan dünyasının birayı bilen ve düzenli olarak tüketen halklarla çevrili olduğu göz önüne alındığında, antik Yunan metinlerinde biraya atıfta bulunuluyor olması hiç de sürpriz değildir. Bu yüzden biraya vritos veya krithinos inos, yani arpadan yapılan şarap gibi çeşitli eski terimlerle atıfta bulunulduğu görülmektedir. Biraya atıflarla, eski tarihçi Ksenofon’un Anabasis (M.ö. 5.-4. yüzyıl) adlı eserinde ve antik kaynak olarak Athenaeus (M.s. 2.-3. yüzyıl) ve onun Deipnosophists adlı eserinden bahseden Aristoteles’in (M.ö. 4. yüzyıl) bir metninde de karşılaşıyoruz. Antik lirik şairi Arhilohos, Trakyalılar ve Friglerin bira içtiğini belirtirken, Eshilos (M.ö. 6.-5. yüzyıl) ve Sofokles’in (M.ö. 5. yüzyıl) şiirlerinde de biraya atıfta bulunulur. Antik Yunan edebiyatında bira, Mısırlılarla da bağlantılıdır. Miletli Hekataios (M.ö. 6. – 5. yüzyıl) eserinde Mısırlıların bir içecek yapmak için arpa öğüttüklerini belirtirken, tarihçi Herodot da (M.ö. 5. yüzyıl) Mısırlıların arpadan yapılan bir şarabı kullandıklarından bahseder.

Resim 2. Nemle filizlenmiş arpa tohumları. Bira üretimi için gerekli olan maltın hazırlanması sırasında, tohum yaklaşık 7 gün boyunca filizlenir ve ardından termik işlemle tohumun filizlenme süreci durdurulur. Fotoğraf S.M.Valamoti, 2021.

M.ö. 7. binyıldan itibaren Yunanistan’daki arkeobotanik kalıntılarda biranın temel bileşeni olan tahıl tanelerine bol miktarda rastlanır. Ancak yakın zamana kadar bu tahıllardan bira üretildiğine dair kanıt yoktu ve daha çok arkeobotanik kalıntılarda daha bol miktarda bulunan şaraba önem veriliyordu. Ancak 2018 yılında, Yannitsa’daki Arkontiko ve Thessalia Bölgesindeki Argos yerleşimlerinde bulunan kömürleşmiş malt, yani bira üretimi için gerekli ilk ve ana bileşen olan filizlenmiş tahıl tohumlarından oluşan önemli buluntular elde edildiği yayınlandı. M.ö. 2. binyılın ilk yarısına ait bu buluntular ve aynı yerleşim alanlarında bulunan özel kaplarla çok sayıda seramik kase, Yunanistan’da Bronz Çağı’nda bira üretiminin yapıldığına dair tartışmasız birer kanıttır. Bu bulgular nadir olmakla birlikte, Yunanistan bölgesinde tarih öncesi dönemde, yakın zamana kadar sanılandan çok daha geniş bir alkollü içecek çeşitliliği olduğunu ortaya koymaktadır.

Günümüzde Yunanistan’da birçok küçük ölçekli, yerel bira fabrikası faaliyet göstermekte olup, çeşitli tat ve aromalarda gastronomik zenginlik ve kaliteli biralar sunar. Tinos, Santorini ve Evia gibi Ege Adaları, Kerkira gibi İyon Adaları ve Makedonya, Thessalia Bölgeleri ve Peloponnisos Yarımadası gibi Yunanistan ana karasındaki bölgeler önemli sayıda bira çeşidiyle öne çıkar. Geleneksel olarak Avrupa ve Akdeniz’in diğer bölgeleriyle ilişkilendirilen bu içecek, Yunanistan’da uzun bir geleneğe sahiptir. Bu tarih öncesi biranın ilham kaynağı ve tarifi Doğu Akdeniz halklarından gelmiş olabilir.