Φακές

Ένα πανάρχαιο όσπριο της Ελλάδας είναι οι φακές. Πριν ακόμη εξημερωθεί η φακή αποτελούσε συστατικό της διατροφής των τροφοσυλλεκτικών ομάδων που κατοικούσαν στην Αργολίδα, στο σπήλαιο Φράγχθι, πριν από 11 περίπου χιλιάδες χρόνια, πριν ακόμη εμφανιστούν ο πρώτες γεωργικές κοινότητες της Νεολιθικής. Ήδη από την 7^η χιλιετία π.Χ. οι σπόροι της φακής είναι από τα πιο συχνά ευρήματα σε ανασκαφές νεολιθικών χωριών της Ελλάδας. Η παρουσία της στα αρχαιολογικά ευρήματα της χώρας συνεχίζεται σταθερά και στις τελευταίες χιλιετίες των προϊστορικών χρόνων, στην Εποχή του Χαλκού, από το τέλος της 4^ης χιλιετίας π.Χ. μέχρι το τέλος της εποχής. Για τα ιστορικά χρόνια διαθέτουμε ένα εντυπωσιακό πλήθος αναφορών στη φακή, τις ποικιλίες της καθώς και στους τρόπους μαγειρέματός της. Όπως μπορούμε να συμπεράνουμε από ένα κείμενο του Φαινία που μας μεταφέρει ο Αθήναιος στους Δειπνοσοφιστές του, η φακή μπορούσε να μαγειρευτεί είτε ως σούπα που είχε το όνομα φακή είτε ως πηχτός χυλός, γνωστός στην αρχαιότητα ως έτνος, στην περίπτωση της φακής ‘’φάκινον έτνος’. Μάλιστα για το σερβίρισμα του έτνους είχαν μία ειδική κουτάλα όπως μας πληροφορεί ο αρχαίος κωμικός ποιητής Αριστοφάνης. Στην αρχαία Ελλάδα αναφέρεται πολύ συχνά η φακή στις αρχαίες κωμωδίες και φαίνεται ότι αποτελούσε ένα καθημερινό φαγητό. Ειδικά αρτοσκευάσματα που τρώγονταν ανακατεμένα με τη σούπα της φακής ονομάζονταν γούροι, όπως  αναφέρει ο ποιητής Σόλωνας σε στίχους του που χρονολογούνται στον 7^ου/6^ου αι. π.Χ. Πιάτα της αρχαιότητας με βάση την φακή ήταν η φακοπτισάνη και η βολβοφακή. Ένα γλύκισμα με βάση τη φακή αναφέρεται ως λαγανοφακή σε ένα απόσπασμα από πάπυρο. Ο αρχαίος ποιητής Σώπατρος αναφέρει ένα ψωμί από φακή, αγαπητό στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Το αλεύρι της φακής εκτός από συστατικό κάποιου αρχαίου ψωμιού είχε και φαρμακευτική χρήση, κάτι που ίσχυε για τις φακές γενικότερα, σε ποικίλα θεραπευτικά σκευάσματα όπως μας πληροφορεί ο Ιπποκράτης.

Τα αρχαία ελληνικά κείμενα είτε αυτά είναι κωμωδίες ή ιατρικά κείμενα, κάνουν εκτενή αναφορά στη φακή φανερώνοντας την εντυπωσιακή μακροβιότητα της φακής ως συστατικού της κουζίνας του ελλαδικού χώρου από τα βάθη της προϊστορίας ως τα ιστορικά χρόνια. Αυτή η ιδιαίτερη προτίμηση στη φακή ως οσπρίου της ελληνικής κουζίνας συνεχίζει και σήμερα σε πολλά ελληνικά νοικοκυριά. Με τη μορφή σούπας που και σήμερα έχει το ίδιο όνομα με την αρχαία ελληνική της ονομασία, φακή, αποτελεί ένα από τα βασικά πιάτα της νηστείας στην ελληνορθόδοξη παράδοση. Διάφορες περιοχές της Ελλάδας καμαρώνουν για τις ωραίες τους φακές όπως είναι η Εγκλουβή στη Λευκάδα και το Βόιο στην περιοχή της Κοζάνης.

Βιβλιογραφία

Valamoti S.M. 2023 Plant Foods of Greece: A Culinary Journey to the Neolithic and the Bronze Ages. Tuscaloosa, University of Alabama Press.

Valamoti, S.M., Fyntikoglou, V., Symponis, K. 2022. Food Crops in Ancient Greek Cuisine: An Archaeobotanical and Textual Study. Thessaloniki, University Studio Press.