Οίνος, 6300 χρόνια ιστορίας του κρασιού στην Ελλάδα

Εικόνα 1. Στέμφυλα από πατημένα σταφύλια, Ντικιλί Τας (Φίλιπποι Καβάλας), 4300 π.Χ. Εικόνα από S.M. Valamoti 2023.

Σουλτάνα Μαρία Βαλαμώτη

Με την εμφάνιση των πρώτων νεολιθικών χωριών την 7^η χιλιετία π.Χ. στην Ελλάδα εμφανίζονται στις αρχαιολογικές θέσεις και κατάλοιπα της αμπέλου, απανθρακωμένα γίγαρτα, όπως λέγονται τα κουκούτσια των σταφυλιών. Στο δεύτερο μισό της 5^ης χιλιετίας π.Χ., στη βόρεια Ελλάδα, η αρχαιοβοτανική έρευνα αποκάλυψε το πιο παλιό κρασί της Ευρώπης. Στον οικισμό Ντικιλί Τας, κοντά στους Φιλίππους της Καβάλας, σε ένα σπίτι που κάηκε περίπου στο 4300 π.Χ. βρέθηκαν χιλιάδες απανθρακωμένα κουκούτσια σταφυλιού μαζί με στέμφυλα, πατημένα δηλαδή σταφύλια, που σε συνδυασμό με χημικές αναλύσεις αγγείων και την παρουσία μικρών κεραμικών κυπέλων μαρτυρούν την πρακτική της οινοποίησης και της κατανάλωσης του οίνου μέσα από ειδικά σκεύη πριν από 6300 χρόνια. Αργότερα, από θέσεις της Εποχής του Χαλκού έχουμε ανάλογα ευρήματα από τη Μεσσηνία και την Κρήτη. Δεν είναι λοιπόν παράξενο που στην Ελλάδα γεννήθηκε ο θεός του κρασιού, ο Διόνυσος, ένας θεός με πολλές διαφορετικές πατρίδες. Το όνομά του αναφέρεται στις πινακίδες της Γραμμικής Β και τα δώρα του, η άμπελος και ο οίνος, καταγράφονται από τις πινακίδες αυτές με ξεχωριστά ιδεογράμματα. Το κρασί στην μυκηναϊκή κοινωνία αποτελούσε ένα πολύ σημαντικό προϊόν του οποίου η διακίνηση καταγραφόταν στις πινακίδες των ανακτορικών κέντρων. Μάλιστα στο ανάκτορο του Νέστορα στην Πύλο αποκαλύφθηκε ένα δωμάτιο με αμφορείς που φέρουν το ιδεόγραμμα του κρασιού. Η σημασία του οίνου σε τελετουργικό πλαίσιο προκύπτει και από την ανάγνωση στις πινακίδες της Γραμμικής Β του ονόματος του Διονύσου, του θεού της αμπέλου και του οίνου στην αρχαία Ελλάδα. Oι προϊστορικές καταβολές του κρασιού στην Ελλάδα συνεχίζουν και στα ιστορικά χρόνια καθώς παρατηρούμε μία έντονη παρουσία αρχαιοβοτανικών καταλοίπων της ίδιας της αμπέλου και της οινοποίησης σε αρχαιολογικές αποθέσεις. Παράλληλα πολλές είναι οι διονυσιακές παραστάσεις στην αρχαία αγγειογραφία που απεικονίζουν τον θεό μαζί με την ακολουθία του σε τελετουργίες καθώς και σε στάδια παραγωγής του κρασιού όπως το πάτημα των σταφυλιών. Άφθονα είναι και τα αγγεία προετοιμασίας, σερβιρίσματος και κατανάλωσης του οίνου από τον αρχαίο ελληνικό κόσμο αλλά και πέρα από αυτόν, κάτι που δείχνει πόσο αγαπητή ήταν η κατανάλωση του κρασιού στις κοινωνίες της Μεσογείου κατά την αρχαιότητα.

Η αμπελοκαλλιέργεια και η οινοποίηση διαδόθηκαν κατά την 1^η χιλιετία π.Χ., μέσω των ελληνικών αποικιών που ιδρύθηκαν στη Δυτική Μεσόγειο, σε πόλεις όπως η Μασσαλία στη νότια Γαλλία. Σήμερα τα δώρα του θεού του κρασιού στο αρχαιοελληνικό δωδεκάθεο, του Διονύσου, έχουν διαδοθεί σε όλον τον πλανήτη, σε μέρη όπου το κλίμα και το έδαφος είναι κατάλληλα για την καλλιέργεια της αμπέλου.