Η σταφίδα

Σουλτάνα Μαρία Βαλαμώτη

Το αμπέλι αποτελεί εμβληματικό φυτό για την Μεσόγειο και ιδιαίτερα για την Ελλάδα και τον πολιτισμό της, από τα προϊστορικά χρόνια. Φαίνεται ότι η άμπελος που φύτρωνε στην Ελλάδα σε άγρια κατάσταση, άρχισε να καλλιεργείται και να εξημερώνεται πριν από πάνω από 6000 χρόνια. Η χώρα αυτή γέννησε τον θεό του κρασιού, τον Διόνυσο και καταβολές στις γιορτές του θεού Διονύσου γεννήθηκε το αρχαίο θέατρο και το συμπόσιο. Το δώρο της αμπέλου, το σταφύλι, γινόταν κρασί, βασικό συστατικό των εορτασμών και των συμποσίων, εκτός όμως από το κρασί, τα σταφύλια στην αρχαία Ελλάδα γινόταν και σταφίδες. Αυτό το εξαιρετικά γλυκό και θρεπτικό φρούτο, στην αποξηραμένη του μορφή, αποτελούσε βασικό συστατικό της διατροφής με μεγάλη διάρκεια διατήρησης, κάτι εξαιρετικά σημαντικό για την αρχαιότητα κατά την οποία δεν υπήρχαν οι δυνατότητες συντήρησης που διαθέτει η σημερινή τεχνολογία τροφίμων.

Ο Ησίοδος (8ος/7ος αιώνας π.Χ.) στο έργο του Έργα και Ημέραι (609-614) δίνει τις οδηγίες για την αποξήρανση των σταφυλιών σε μία μορφή σταφίδας με απώτερο σκοπό την παραγωγή γλυκού κρασιού: Τα τσαμπιά θα έπρεπε να μαζευτούν και να μεταφερθούν στο σπίτι του γεωργού και στη συνέχεια να εκτεθούν στον ήλιο για δέκα μέρες. Στη συνέχεια θα έπρεπε να τοποθετηθούν σε ένα σκιερό μέρος για ακόμη πέντε μέρες. Μετά από αυτές τις 15 συνολικά μέρες αποξήρανσης του φρούτου, στην έκτη μέρα που τα σταφύλια βρίσκονταν στη σκιά, θα έπρεπε να τοποθετηθούν σε ένα πήλινο αγγείο και στη συνέχεια να εξαχθεί ο χυμός τους. Υπάρχει μάλιστα και άλλη αναφορά για τη χρήση των σταφίδων για την παρασκευή ενός κρασιού, σύμφωνα με τον Ιπποκράτη (5ος/4ος αιώνας π.Χ.), στο έργο του Περί νουσών.

Η σύνδεση των σταφίδων με τις θρησκευτικές τελετές προκύπτει από μία επιγραφή από τη Δήλο που αναφέρει ότι οι σταφίδες αποτελούσαν συστατικό εορτών προς τιμή του θεού Ποσειδώνα στο νησί αυτό. Σε μία άλλη επιγραφική αναφορά βρίσκουμε τις μαύρες σταφίδες να συμπεριλαμβάνονται στον κατάλογο των τροφίμων που προορίζονταν για τον βασιλιά Κύρο, την αυλή και τα στρατεύματά του. Απανθρακωμένες σταφίδες έχουν βρεθεί στην Ακρόπολη της Βεργίνας και χρονολογούνται μεταξύ του 2ου και 1ου αιώνα π.Χ.

Οι σταφίδες συμπύκνωναν στην αρχαιότητα, όπως και σήμερα, τα πολύτιμα συστατικά της ρώγας του σταφυλιού σε μία μορφή με μεγάλη διάρκεια διατήρησης, χάρη στις καυτές ακτίνες του ήλιου της Μεσογείου. Ήταν ωστόσο απαλλαγμένες τότε από τα πρόσθετα συντηρητικά που η σημερινή τεχνολογία τροφίμων επιβάλλει. Σίγουρα οι σταφίδες θα γλύκαιναν τον ουρανίσκο των αρχαίων καθώς ήταν ένα από τα ελάχιστα γλυκά τρόφιμα και συστατικά της αρχαιότητας μαζί με τα σύκα και το μέλι, πολύτιμες για τη θερμιδική τους και θρεπτική τους αξία αλλά και για την ικανοποίηση που συχνά δίνει η γλυκιά γεύση.