Kara Mürver

Sultana Maria Valamoti

Kara mürver meyvesi, küçük ve koyu renkli olup günümüzde genellikle reçel yapımında kullanılır. Bitkinin çiçekleriyse, Balkanlardan İskandinav ülkelerine kadar çeşitli ülkelerde aromatik şurup yapımında değerlendirilir. Kara mürver terimi, Avrupa’nın farklı bölgelerinde rastlanan halk inançlarına işaret eder; bu inançlara göre, kara mürverin gövdesinde ruhlar yaşar. Yunanistan’daki arkeobotanik veriler, bitkinin Neolitik Çağ’dan itibaren varlığını gösterir; ancak kömürleşmiş tohumlarına genellikle az rastlanır. Buna karşın, Kozani bölgesindeki Klito adlı Neolitik yerleşimde, bu bitkinin birçok tohumu temiz halde bulunmuştur.

Resim 1. Orta Makedonya’nın dağlık bölgelerinde çiçek açmış kara mürver, Mayıs 2022. Fotoğraf: S.-M. Valamoti

Antik Yunan metinlerinde bitkiye yapılan atıflarsa görece sınırlıdır ve hemen hemen sadece antik Yunan hekimlerinin metinlerinde yer alır. Theofrastos (M.ö. 4.–3. yüzyıl), az da olsa kara mürverin botanik özellikleri hakkında bilgi verir. Antik Yunancada kara mürver için kullanılan kelime akti (ve aktea) idi. Daha sonraki anonim ve parçalar halinde günümüze ulaşan bir tıbbi metindeyse, kara mürver kelimesi aktiyi açıklamak için kullanılmıştır. Antik Yunan edebiyatındaki atıflar genellikle, bitkinin çeşitli kısımlarının tıbbi özellikleri ve belirli hastalıklar için reçetelerde kullanımıyla ilgilidir. Hipokrat corpusu (M.ö. 5.–4. yüzyıl), kara çeşitli hastalıklar için tariflerde kullanılan bir bileşen olduğunu gösteren çok sayıda yazı içerir. Örneğin, Hastalıklar Üzerine adlı eserde, balgam ve ateşle birlikte görülen baş ağrısında, eğer ağrı ve ateş geçmezse, önceden bahsedilen iki içecekten daha güçlü üçüncü seçenek olarak hastaya kara mürver yapraklarının suyu içirilmesi önerilir. Beslenme Üzerine adlı eserde, kara mürver suyu (bitkinin hangi kısmından elde edildiği belirtilmemiştir) bağırsakları çalıştırıcı ve müshil etkisi olan içecekler arasında sayılır. Dioskurides (M.s. 1. yüzyıl), Tıbbi Maddeler Üzerine adlı eserinde kara mürverle (akti) bodur mürveri (hameakti) birbirinden ayırarak benzer saydığı iki bitkinin ayrıntılı tanımını verdikten sonra tedavi edici özellikleriyle kullanım alanlarını sıralar. Dioskorides’e göre meyveler mideye zararlıdır, yapraklar ve genç sürgünler, haşlandığında safra ve balgamı temizleyici etki gösterir ve kökleri şarapta kaynatıldığında engerek yılanı sokmalarına karşı panzehir olarak verilir. Ayrıca Dioskorides, bitkinin birçok tıbbi özelliği arasında, kara mürver kökünün kaynatıldığı suyla banyo yapmanın rahim hastalıklarına iyi geldiğini ve benzer şekilde meyvesinin şarapla birlikte tüketilmesinin de aynı etkiye sahip olduğunu belirtir. Son olarak, arpa unu ve bitkinin genç filizlerinden yapılan lapaların yanıklar ve köpek ısırıklarına karşı rahatlama sağladığından bahseder.

Resim 2. Selanik’te satın alınmış, kara mürver meyvesinden yapılmış reçel, Eylül 2025, Magnisia Pilio ürünü. Fotoğraf: S.-M. Valamoti

Yunan florasında doğal olarak yetişen kara mürver, günümüzde de besin bileşeni olarak kullanılmaya devam etmektedir, ancak kullanımı yaygın değildir. Yoğun, koyu vişne rengindeki meyvelerinden yapılan kara mürver reçelleri, genellikle küçük yerel üretimlerde bulunur; çünkü meyvelerin toplanması zahmetli, üretimi ise sınırlıdır. Bu yabani doğa hazinesinden, yani tarih öncesi çağlardan beri Yunanistan’da toplanan bu bitkiden yapılan reçeller, Tesalya Bölgesi’ndeki Pilio ve Kalambaka kentlerinde olduğu gibi, günümüzde kadın tarım kooperatiflerinden veya yöresel ürünler satan küçük dükkânlardan temin edilebilir.

Resim 3. Selanik’te satın alınmış, kara mürver meyvesinden yapılmış reçel, Eylül 2025, Magnisia Pilio ürünü. Fotoğraf: S.-M. Valamoti