Soğanlı mercimek

Sultana-Maria Valamoti

Çok eski bir baklagil olan mercimek, Yunanistan’da M.ö. 7. binyıldan beri hatta Frankhthi Mağarası’nda bulunan birkaç adet kömürleşmiş tohumun kanıtladığı gibi daha da erken bir dönemde insanların beslenmesinde önemli bir bileşen olmuştur. Ocakta pişirme sırasında ya da tarih öncesi bir yerleşimin yangınla yok olması sırasında yanmış olan mercimek tohumları, Neolitik ve Tunç Çağı arkeolojik katmanlarında bulunan belki de en yaygın baklagildir. Benzer şekilde, mercimek antik Yunan metinlerinde ya fakos adıyla tohum olarak ya da günümüzdeki gibi antik dönemde de faki (mercimek) adı altında bilinen mercimek çorbası olarak sıkça yer alır. Mercimek, çorbanın yanı sıra antik metinlerde, örneğin Fenias’ın M.ö. 4. yüzyıla ait eserinde görüldüğü gibi, Antik Yunanların en meşhur yemeklerinden olan etnos yani kalın bir yulaf lapası şeklinde pişirilebiliyordu. Öğütülerek, fakinos ekmeği yapılıyordu. Ayrıca, M.ö. 2. yüzyılda Galinos’un eserinde yazdığına göre, antik çağda mercimek ptisani olarak bilinen ve günümüzün mercimek çorbasına benzer bir yemek yapmak için arpaya dayalı bir preparat olan fakoptisaniyle birleştirilirmiş.

Çorbası yapılan mercimek, Antik Yunanistan’da muhtemelen Muscari cinsine karşılık gelen ve kendi kendine yeşeren bir bitki türünün soğanlarıyla birlikte pişiriliyormuş gibi görünmektedir. Bu, antik çağda ‘volvofaki’ adıyla bilinen bir yemektir. Athenaeus’un ifade ettiğine göre M.ö. 3. yüzyıl filozofu Hrisippos bundan bahseder. Hrisippos, soğuk bir kış gecesinde bu yemeği yemenin ölümsüzlük yemeği ambrosia yemek gibi olduğunu belirterek volvofaki’yi över. Antik çağda, metinlerden de görebileceğimiz gibi, Aristofanes’in Kadınlar Mecliste adlı eseri gibi komedyalarda ve Hipokrat metinlerinde yemek menülerine dahil edilmişti ve soğanlar tatlı olarak tüketiliyordu. Antik Yunanca sözcük bugünküyle tamamen aynıdır: volvi (soğan) Bugün Girit’te askordulaki olarak bilinen Muscari comosum bitkisinin soğanları hasattan sonra muhafaza edilebilmeleri için işlendikten sonra çeşitli şekillerde yenebilir. Bunlardan biri, bir baklagilin tohumlarını soğanla bir araya getirdiği için antik volvofaki’yi çok anımsatır. Günümüzün Girit tarifinde Antik Yunanların volvos’u askordulakus’la birlikte antik çağların mercimeği yerine bakla pişirilir.

Fotoğraf: Soğanlı mercimek çorbası. Fotoğraf S.M. Valamoti, Nisan 2025