Mercimek

Mercimek Yunanistan’da tarihi çok eskiye uzanan bir baklagildir. Mercimek evlerde kullanılmaya ve Neolitik dönemin ilk tarım toplulukları ortaya çıkmadan önce bile, yani yaklaşık 11 bin yıl önce Argolida’daki Franhti mağarasında yaşayan yiyecek toplayıcı grupların beslenme tarzının bir bileşeniydi. Mercimek tohumları, Yunanistan’daki M.ö. 7. binyılın başlarına ait Neolitik köylerde yapılan kazılarda en sık rastlanan buluntular arasındadır. Ülkenin arkeolojik buluntularında mercimeğin varlığı, prehistorik çağların son bin yılında, Bronz Çağı’nda, M.ö. 4. binyılın sonundan Bronz Çağı’nın sonuna kadar istikrarlı bir şekilde devam eder. Tarih boyunca mercimeğin çeşitleri ve pişirme yöntemleriyle ilgili etkileyici sayıda referansa sahibiz. Athenaeus’un Deipnosophistae (Akşam Sofrası Filozofları) adlı eserinde ifade edilen Fenias’ın bir metninden de belirtildiği üzere faki (mercimek) adı verilen mercimek çorbası ya da antik çağda fakinon etnos adı verilen kalın bir lapa olarak tüketilirdi. Antik komedya şairi Aristofanes’in yazdığına göre, etnos’u servis etmek için özel bir kepçe bile vardı. Antik Yunan’daki komedyalarda sıkça bahsi geçen mercimek, gündelik bir yiyecekti. Şair Solon’un M.ö. 7./6. yüzyıla ait dizelerinde bahsettiği gibi, mercimek çorbasıyla karıştırılarak yenen özel hamur işlerine guros adı verilirdi. Antik çağın mercimek bazlı yemekleri arpalı mercimek ve volvofaki’ydi (soğanlı mercimek). Bir papirüsten alınan alıntıdaysa laganofaki adında mercimek bazlı bir şekerlemeden bahsedilir. Antik şair Sopatros, Mısır’ın İskenderiye kentinde çok sevilen bir mercimek ekmeği hakkında yazmıştır. Mercimek unu, bazı antik ekmeklerin bir bileşeni olmasının yanı sıra, Hipokrat’ın belirttiği gibi çeşitli tıbbi preparatlarda da kullanılırdı.

İster komedyalar ister tıbbi metinler olsun, Antik Yunan metinlerinde mercimeğe kapsamlı bir şekilde atıfta bulunulmakta ve mercimeğin prehistorik dönemden tarihi dönemlere kadar Yunan mutfağının bir malzemesi olarak etkileyici uzun ömürlülüğü ortaya koyulmaktadır. Yunan mutfağının bu değerli baklagili mercimek, günümüzde de hâlâ pek çok Yunan evinde tercih edilmektedir. Antik Yunancadaki adıyla günümüze kadar ulaşan faki (mercimek) çorbası, Yunan Ortodoks geleneğinde temel oruç yemeklerinden birini oluşturur. Günümüzde, Lefkada’daki Egluvi ve Kozani’deki Voio köyleri gibi Yunanistan’ın çeşitli bölgeleri kaliteli mercimekleriyle gurur duyar.

Bibliyografya

Valamoti S.M. 2023 Plant Foods of Greece: A Culinary Journey to the Neolithic and the Bronze Ages. Tuscaloosa, University of Alabama Press

Valamoti, SM, Fyntikoglou, V., Symponis, K. 2022. Food Crops in Ancient Greek Cuisine: An Archaeobotanical and Textual Study. Thessaloniki University Studio Press.

Resim 1. Batı Makedonya’daki Neolitik Sosandra köyündeki evden, kömürleşmiş mercimekler. Fotoğraf: S.M. Valamoti, V. Fyntikoglou, K. Symponis 2022, Food Crops in Ancient Greek Cuisine: An Archaeobotanical and Textual Study, Thessaloniki, University Studio Press.

Resim 2. Çeştli türlerde, günümüz mercimek tohumları. Fotoğraf: S.M. Valamoti, V. Fyntikoglou, K. Symponis 2022, Food Crops in Ancient Greek Cuisine: An Archaeobotanical and Textual Study, Thessaloniki, University Studio Press.